Σοβιετικό τσαγερό από τη δεκαετία του ‘60

Εμαγιέ, ένα υλικό με ιστορία αιώνων. Κι όμως, τις δεκαετίες που μας πέρασαν, εγκαταλείφθηκε σε μεγάλο βαθμό, για να γνωρίσει ξανά άνθιση τα τελευταία χρόνια. Τα vintage εμαγιέ αντικείμενα έχουν πια γίνει άκρως συλλεκτικά, ενώ πάμπολλες εταιρείες, νέες και παλιές, παράγουν εκ νέου αντικείμενα κατασκευασμένα από το ιδιαίτερο αυτό υλικό.

Τι ακριβώς είναι, όμως, το εμαγιέ; Ο όρος προέρχεται από τη γαλλική γλώσσα, οπότε ας ξεκινήσουμε καταρχάς συστήνοντας την ελληνική του ονομασία, την επισμάλτωση: πρόκειται, πολύ απλά, για την επίστρωση ενός υλικού -μετάλλου, συνήθως- με σμάλτο. Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι μία μείξη γυαλιού με μέταλλο, τα οποία έχουν ψηθεί μαζί σε υψηλή θερμοκρασία (περίπου 850 βαθμούς Κελσίου). Με το ψήσιμο επιτυγχάνεται μια ιδιαίτερα δυνατή, λεία και γυαλιστερή επιφάνεια, η οποία είναι εξαιρετικά ανθεκτική. Η διαδικασία είναι η εξής: αρχικά ψεκάζεται μια πρώτη στρώση γυαλιού επάνω στο μέταλλο, στη συνέχεια ψήνονται σε φούρνο για να διαμορφώσουν έναν μόνιμο δεσμό και στη συνέχεια, η δεύτερη στρώση απλώνεται με βύθιση ή ψεκασμό για να επιτευχθεί η μεγάλη του αντοχή στον χρόνο.

Πώς όμως ξεκίνησαν όλα αυτά; Η χρήση του σμάλτου έχει αρχαίες καταβολές. Ευρήματα έχουν εντοπιστεί από διάφορους πολιτισμούς και διάφορες ιστορικές περιόδους. Στην Ελλάδα, στην αρχαιότητα, το σμάλτο χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή κοσμημάτων, αγγείων και άλλων διακοσμητικών αντικειμένων. Μερικά από τα αρχαιότερα αντικείμενα με σμάλτο που έχουν βρεθεί είναι μυκηναϊκά χρυσά δαχτυλίδια από το 1230 π.Χ., που εντοπίστηκαν σε ταφικό μνημείο στην Κύπρο. Επισμαλτωμένα αντικείμενα έχουν βρεθεί σε πολλούς ακόμα αρχαίους πολιτσιμούς: στην Αίγυπτο, την Κίνα, τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία κ.α.

Στο πέρασμα των αιώνων δημιουργήθηκαν πολλές διαφορετικές τεχνικές επισμάλτωσης, απ’ άκρη σ’ άκρη του πλανήτη. Από τον 15ο αιώνα και μετά, η τέχνη της επισμάλτωσης είχε πια εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό, που οι τεχνίτες να είναι σε θέση να δημιουργούν καλλιτεχνήματα εξαιρετικής λεπτομέρειας. Η αξία πολλών από αυτά, σήμερα, έχει εκτοξευθεί, όπως για παράδειγμα τα διάσημα ρωσικά αυγά Φαμπερζέ, οι τιμές των οποίων είναι αστρονομικές. Όλους αυτούς τους αιώνες, η τέχνη της επισμάλτωσης αφορούσε κυρίως τη δημιουργία έργων τέχνης, διακοσμητικών αντικειμένων και κοσμημάτων.

Όλα αυτά ήρθαν να αλλάξουν με τον ερχομό της βιομηχανικής επανάστασης, στις απαρχές της οποίας πραγματοποιήθηκε και η μετάβαση προς την επισμάλτωση χρηστικών πλέον αντικειμένων. Το 1761, τεχνίτες μπόρεσαν να επισμαλτώσουν το εσωτερικό ενός μαντεμένιου δοχείου για πρώτη φορά στην ιστορία. Τότε, αυτό γινόταν με πυράκτωση του μετάλλου και εφαρμογή του σμάλτου σε μορφή σκόνης. Στη συνέχεια, το αντικείμενο ψηνόταν ξανά, για να λιώσει το σμάλτο και να δημιουργήσει τη λεία, γυαλιστερή επιφάνεια. Η μέθοδος αυτή συνεχίζεται να χρησιμοποιείται και σήμερα για την κατασκευή μεγάλων αντικειμένων, όπως πχ οι μπανιέρες.

Ένα δεύτερο σημείο καμπής ήρθε γύρω στο 1850, όταν Αυστριακοί και Γερμανοί χημικοί κατάφεραν να επισμαλτώσουν για πρώτη φορά ατσάλινα σκεύη. Το 1851, μάλιστα, κυκλοφόρησε και το πρώτο εγχειρίδιο επισμάλτωσης, από τον Moritz Vogelsang. Χημικοί, μηχανικοί, αλλά και κεραμίστες, όλοι έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στη μεταμόρφωση της παλιάς τέχνης της επισμάλτωσης σε πραγματική επιστήμη. Πολλές τεχνολογικές εξελίξεις βοήθησαν σταδιακά τη βιομηχανία του σμάλτου να ανθίσει. Μεταξύ άλλων, μπορούμε να αναφέρουμε τις εξελίξεις στη μεταλλουργία, τη δημιουργία πιο σταθερών χρωστικών ουσιών, αλλά και την εξέλιξη των ίδιων των μεθόδων και τεχνικών επισμάλτωσης, όπως π.χ. η εφαρμογή του με ψεκασμό και η ηλεκτροστατική βαφή πούδρας.

Η επισμάλτωση, λοιπόν, είχε πια πάμπολλες χρηστικές εφαρμογές, από τη βαριά βιομηχανία μέχρι τα απλά, καθημερινά αντικείμενα. Τα κουζινικά σκεύη ήταν ένα πεδίο όπου γνώρισε τεράστια άνθιση, ειδικά στις αρχές του 20ου αιώνα και κυρίως από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και έπειτα. Με τις τεχνολογικές εξελίξεις βελτιώθηκε κατακόρυφα και η ποιότητα των σκευών. Έτσι, τα σκεύη από εμαγιέ μπόρεσαν να γίνουν αρκετά πιο ελαφριά, εύκολα στον καθαρισμό τους και ανθεκτικά στις πολλαπλές χρήσεις.

Γαλλική καφετιέρα από τη δεκαετία του ‘40

Φυσικά, και η αισθητική των κουζινικών σκευών άρχισε να αναδιαμορφώνεται σταδιακά βάσει των νέων δυνατοτήτων του ιδιαίτερου αυτού υλικού. Πολλά διαφορετικά στυλ καθιερώθηκαν: από το ομοιόμορφο χρώμα μέχρι τα πιτσιλωτά εμαγιέ σκεύη ή αυτά με το εφέ του μαρμάρου, σχεδιαστές και εργοστάσια καθιέρωσαν το δικό τους ύφος: αυτά που είναι πιο χαρακτηριστικά και αναγνωρίσιμα είναι σήμερα και τα πιο συλλεκτικά. Στη Μεγάλη Βρετανία ξεχώρισε το εργοστάσιο Falcon, που κατασκεύαζε τα πολύ οικεία (και χιλιοαντεγραμμένα πλέον) λευκά εμαγιέ πιατικά με το λεπτό ναυτικό μπλε περίγραμμα. Οι κατασκευαστές της Σουηδίας χρησιμοποιούσαν πολύ το πράσινο χρώμα. ενώ τα σκεύη της Νορβηγίδας σχεδιάστριας Cathrine Holm με pattern φύλλων έγιναν διάσημα και σήμερα είναι άκρως συλλεκτικά. Στη Γαλλία ήταν ιδιαίτερα αγαπητά τα παστέλ χρώματα και τα φλοράλ σχέδια, στη Σοβιετική Ένωση καθιερώθηκαν τα πουά, ενώ στο περίφημο εργοστάσιο EMO στο Celje της πρώην Γιουγκοσλαβίας, χρησιμοποιούσαν πολύχρωμα φολκλόρ μοτίβα στον σχεδιασμό τους.

Σημαντικό να αναφερθεί είναι επίσης το -εγκαταλελειμμένο πλέον- εργοστάσιο εμαγιέ της Κέας, που υπήρξε το μοναδικό ελληνικό εργοστάσιο παραγωγής εσμαλτωμένων σκευών και μια ακμάζουσα βιομηχανία για 30 χρόνια. Ιδρύθηκε το 1927, κατασκεύαζε επισμαλτωμένα οικιακά σκεύη ως το 1957, ενώ το 1936 πήρε τις πρώτες παραγγελίες από τον Ελληνικό στρατό.

Αμέσως μετά την περίοδο της Μεγάλης Ύφεσης, η ζήτηση για εμαγιέ προϊόντα κάθε είδους αυξήθηκε κατακόρυφα: πλυντήρια, φούρνοι, ψυγεία και πολλές άλλες συσκευές. Το χαμηλό τους κόστος τα καθιστούσε πολύ δημοφιλή, και τη δεκαετία του ‘50 κάθε νοικοκυριό διέθετε πολλά εμαγιέ αντικείμενα, μικρά και μεγάλα. Η δεκαετία του ‘50, όμως, έφερε μαζί της τόσο την επανάσταση του πλαστικού, όσο και τα -εξαιρετικά δημοφιλή ακόμα και σήμερα- σκεύη από πυρίμαχο γυαλί (γνωστά στην Ελλάδα και ως Pyrex, από την αντίστοιχη αμερικάνικη μάρκα). Έτσι, το σμάλτο άρχισε σιγά-σιγά να χάνει την πρωτοκαθεδρία ως αντικείμενο κατασκευής απλώς χρηστικών αντικειμένων και έμεινε να χρησιμοποιείται κυρίως στη βαριά βιομηχανία.

Παρόλα αυτά, η περίφημη γαλλική εταιρεία Le Creuset, που ιδρύθηκε τη δεκαετία του ‘20, τη δεκαετία του ‘50 έκανε ένα άνοιγμα και άρχισε να εξάγει μαζικά τα επισμαλτωμένα σκεύη της από μαντέμι σε όλη την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Επίσης, η διάσημη Αμερικανίδα σεφ Julia Child, τη δεκαετία του ‘50, συνήθιζε να μαγειρεύει για την εκπομπή της στα επισμαλτωμένα μαντεμένια κατσαρολικά της βελγικής εταιρείας Descoware. Χάρη σε αυτές τις εταιρείες, η τεχνική διατηρήθηκε στον χρόνο και σιγά-σιγά, χάρη στο ποιοτικό μαγείρεμα που προσφέρουν τα σκεύη αυτά, οδήγησε στην επάνοδο της επισμάλτωσης κατά τη δεκαετία που διανύουμε.

Η ποιότητα, σε συνδυασμό με το νοσταλγικό στοιχείο, το οποίο άλλωστε σε μεγάλο βαθμό είναι υπεύθυνο για την επαναφορά στη μόδα διαφόρων παλιών και ξεχασμένων συνηθειών (όπως π.χ. το lindy hop ή η ενασχόληση με το βινύλιο), οδήγησαν στην επανεκτίμηση του εμαγιέ και στη νέα άνθισή του. Σήμερα, νέοι δημιουργοί αγκαλιάζουν την τεχνική της επισμάλτωσης, ενώ παλιά εργοστάσια, όπως η Falcon, επανακυκλοφορούν τα παλιά τους μοντέλα. Έτσι, σιγά-σιγά είδαμε hipster εστιατόρια να σερβίρουν σε τσίγκινα εμαγιέ δισκάκια το μπέργκερ με τις τηγανητές πατάτες, ενώ τα ψαγμένα μαγαζιά με curated είδη διακόσμησης πούλησαν κατά κόρον εμαγιέ κούπες και πιατικά με πιασάρικα catchphrases, που εντάχθηκαν στο νοικοκυριό κάθε μιλένιαλ.

Άραγε το εμαγιέ έχει έρθει ξανά για να μείνει; Ο χρόνος θα δείξει. Τώρα όμως, και για όσο θα είναι hot item, ας δούμε μερικά tips και facts που πρέπει να γνωρίζετε.

Σοβιετικό πιατάκι από τη δεκαετία του ‘50

Γιατί να μαγειρεύουμε σε εμαγιέ σκεύη;

Το σμάλτο είναι ένα φυσικό, άοσμο, μη τοξικό υλικό, ανθεκτικό στις υψηλές θερμοκρασίες και αδιαπέραστο σε όλες σχεδόν τις ουσίες. Είναι 100% ανακυκλώσιμο και καθαρίζεται εύκολα. Η επισμάλτωση είναι αντιοξειδωτική και ανθεκτική στην απόξεση και τη σκουριά. Τα εμαγιέ σκεύη είναι κατάλληλα για όλες τις εστίες, μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον φούρνο, την κατάψυξη και το πλυντήριο πιάτων. Η χρήση τους εξοικονομεί ενέργεια: η διανομή θερμότητας στην επιφάνειά τους είναι ομοιόμορφη και γρήγορη, επομένως ο χρόνος μαγειρέματος μειώνεται και η γεύση του φαγητού διατηρείται αναλλοίωτη. Και το καλύτερο; Είναι πολύ εύκολα στο καθάρισμα, χάρη στην αντικολλητική τους επιφάνεια. Με καλή συντήρηση τα σκεύη από εμαγιέ θα διατηρηθούν σε άψογη κατάσταση για πολλά χρόνια.

Πώς θα αναγνωρίσουμε από ποια εποχή μπορεί να είναι το vintage εμαγιέ σκεύος μας και πώς θα εκτιμήσουμε την αξία του;

Πρώτα απ’ 'όλα, αναποδογυρίστε τα: ενδεχομένως να βρείτε το όνομα ή τη σφραγίδα του κατασκευαστή ή/και τη χώρα προέλευσης. Τα σκεύη των αρχών του 20 αιώνα, ωστόσο, συνήθως δεν έφεραν τέτοια σημάδια.
Ένας καλός τρόπος να καταλάβετε περίπου την εποχή κατασκευής, είναι το βάρος του αντικειμένου: όσο παλιότερα, τόσο πιο βαριά. Τα σκεύη που έχουν κατασκευαστεί από το ‘70 και μετά, κάνουν έναν κούφιο ήχο όταν χτυπάμε τον πάτο τους.
Τα χρώματα είναι επίσης ενδεικτικά της εποχής. Τη δεκαετία του ‘50 και του ‘60 συνηθίζονταν τα βασικά χρώματα, όπως κόκκινο ή μπλε, ενώ το ‘70 παρατηρούμε αποχρώσεις όπως το μουσταρδί, το πράσινο του αβοκάντο ή το μπορντώ.
Όσον αφορά την αξία τους, αυτό είναι κάτι σχετικό. Τα παλαιοπωλεία πλέον χτυπάνε αρκετά τις τιμές τους συγκριτικά με 10 χρόνια πριν - γιατί πουλάνε. Ένα σκεύος που είναι σε άψογη κατάσταση, ακόμα και αν είναι οπτικά αδιάφορο (π.χ. μουντό χρώμα, χωρίς σχέδια) μπορεί να πιάσει μια ψηλή τιμή, όπως μπορεί και ένα σκεύος σε κακή κατάσταση, που όμως έχει κάτι το ιδιαίτερα ελκυστικό ή ασυνήθιστο.

Τι μπορούμε να κάνουμε με τα εμαγιέ σκεύη μας που είναι πολύ φθαρμένα για χρήση στην κουζίνα;

Προφανώς, μπορούμε πάντοτε να τα χρησιμοποιήσουμε για διακόσμηση! Για παράδειγμα, οι τσαγιέρες, οι καφετιέρες και οι κανάτες γίνονται πολύ ωραία βάζα.
Αν δεν μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για μαγείρεμα, μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε ως σκεύη σεβιρίσματος. Ένα ταψί μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δίσκος για να σερβίρουμε ποτά και ένα μπολ, μπορεί να στρωθεί με πετσέτα και να γίνει φρουτιέρα ή πανέρι για ψωμάκια.

Πώς φροντίζουμε τα εμαγιέ σκεύη μας;

Όταν πλένουμε τα εμαγιέ σκεύη, δεν τα τρίβουμε ποτέ με σύρμα.
Δεν αφήνουμε τα εμαγιέ σκεύη να στεγνώσουν μόνα τους, τα σκουπίζουμε με καθαρή πετσέτα μετά το πλύσιμο.
Προσέχουμε πολύ να μη μας πέσουν ή τα τσουγκρίσουμε και σπάσει η επίστρωση. Εάν κάποιο σκεύος έχει χτυπήματα στην επίστρωση, τρίβουμε το σημείο με λάδι και το σκουπίζουμε καλά, όπως θα κάνουμε και για ένα μαντεμένιο σκεύος, για να μη σκουριάσει.
Αποφεύγουμε τις απότομες αλλαγές θερμοκρασίας, όπως π.χ. να τοποθετήσουμε παγωμένο από την κατάψυξη ένα σκεύος κατευθείαν στον καυτό φούρνο.
Και να θυμάστε: με την κατάλληλη φροντίδα, τα εμαγιέ σκεύη σας θα κρατήσουν για πολλές γενιές!