Το φλυτζάνι του τσαγιού, από την Κίνα στην Ευρώπη ή Πώς το φλυτζάνι απέκτησε το χερούλι του

Το γνωστό σε όλους μας σήμερα φλυτζάνι (ναι, αυτό με το χερούλι και το πιατάκι), δεν είχε φυσικά από πάντα αυτή τη μορφή. Όταν τα φλυτζάνια πρωτοεμφανίστηκαν στην Ευρώπη, δεν ήταν παρά κάτι μικροσκοπικά κουπάκια χωρίς χερούλι.

Τα πρώτα φλυτζάνια του τσαγιού κατασκευάστηκαν, όπως είναι φυσικό, στην Κίνα, τη γενέτειρα της πορσελάνης. Δεν είχαν χερούλια και ήταν πολύ μικρά σε μέγεθος, χωρητικότητας μόλις 30 ml.

Φλυτζάνια του τσαγιού της δυναστείας Μινγκ

[fusion_builder_container hundred_percent="yes" overflow="visible"][fusion_builder_row][fusion_builder_column type="1_1" background_position="left top" background_color="" border_size="" border_color="" border_style="solid" spacing="yes" background_image="" background_repeat="no-repeat" padding="" margin_top="0px" margin_bottom="0px" class="" id="" animation_type="" animation_speed="0.3" animation_direction="left" hide_on_mobile="no" center_content="no" min_height="none"]

Οι Κινέζοι, τον 17ο αιώνα, μαζί με το τσάι, άρχισαν να εξάγουν στην Ευρώπη και φλυτζάνια. Τα κινέζικα κουπάκια για το τσάι, άλλωστε, εφόσον δεν είχαν χερούλι, συσκευάζονταν πολύ εύκολα σε στοίβες και ταξίδευαν στα πλοία μέσα στα κιβώτια προστατευμένα ανάμεσα σε μαλακές στρώσεις από τσάι.

Loading-a-China-Clipper

Οι Ευρωπαίοι κατασκευαστές πορσελάνης σύντομα προσπάθησαν να μιμηθούν το ύφος των ασιατικών φλυτζανιών. Τα πρώτα ευρωπαϊκά φλυτζάνια του τσαγιού, που κατασκευάστηκαν στο Μάισεν, μια πόλη κοντά στη Δρέσδη, ως ιμιτασιόν των ασιατικών, επίσης δεν είχαν χερούλια.

Οι Ευρωπαίοι, λοιπόν, άρχισαν να κατασκευάζουν πορσελάνινα φλυτζάνια. Έλα, όμως, που η μαλακή (soft paste) πορσελάνη τους δεν άντεχε στα καυτά ροφήματα όπως η σκληρή (hard paste) κινέζικη πορσελάνη. Τους πήρε περίπου έναν αιώνα να τελειοποιήσουν την πορσελάνη. Τη λύση έδωσε το 1707 ο Γερμανός Γιόχαν Φρίντριχ Μπότγκερ, που διαπίστωσε ότι με τη συγχώνευση δύο διαφορετικών τύπων άργιλου, πετούντσεκαι καολίν (τα οστά και η σάρκα της πορσελάνης, για να το θέσουμε έτσι), το πρόβλημα λυνόταν.

Καολίν

[/fusion_builder_column][fusion_builder_column type="1_1" background_position="left top" background_color="" border_size="" border_color="" border_style="solid" spacing="yes" background_image="" background_repeat="no-repeat" padding="" margin_top="0px" margin_bottom="0px" class="" id="" animation_type="" animation_speed="0.3" animation_direction="left" hide_on_mobile="no" center_content="no" min_height="none"]

Υπάρχει βέβαια και η θεωρία που λέει ότι οι Κινέζοι διατηρούσαν επίτηδες επτασφράγιστο το μυστικό του καολίν επί αιώνες, μέχρι που τον 18ο αιωνα στάλθηκαν κρυφά δείγματά του στην Ευρώπη από κάποιον Γάλλο Ιησουίτη ιεραπόστολο (σκληροπυρηνική βιομηχανική κατασκοπεία με άλλα λόγια).

Mining the Petuntse 1825 Guangzhou China Gouach on paper

Έτσι ξεκίνησε ένα νέο, μεγάλο κύμα παραγωγής πορσελάνης, με πρωτοπόρους τη Λιμόζ στη Γαλλία και το Μάισεν στη Γερμανία.

Οι Ευρωπαίοι, ωστόσο, συνεχώς διαμαρτύρονταν ότι με τα κουπάκια του τσαγιού έκαιγαν τα δάχτυλά τους. Όταν το τσάι πρωτοέκανε την εμφάνισή του, άλλωστε, ήταν ιδιαίτερα ακριβό, οπότε και αποτέλεσε συνήθεια των πλουσιότερων. Ως εκ τούτου, προέκυψε η ανάγκη να βρεθεί ένας τρόπος να διαμορφωθεί το φλυτζάνι, έτσι ώστε οι κυρίες να μπορούν να το κρατούν κομψά, χωρίς να φοβούνται ότι θα τσουρουφλίσουν τα λεπτεπίλεπτα κρινοδάχτυλά τους.

Lady Drinking Tea, του Γάλλου Nicolas Lavreince,(1737 - 1807)

[/fusion_builder_column][fusion_builder_column type="1_1" background_position="left top" background_color="" border_size="" border_color="" border_style="solid" spacing="yes" background_image="" background_repeat="no-repeat" padding="" margin_top="0px" margin_bottom="0px" class="" id="" animation_type="" animation_speed="0.3" animation_direction="left" hide_on_mobile="no" center_content="no" min_height="none"]

Την αλλαγή λέγεται πως έκανε ένας κύριος ονόματι Ρόμπερτ Άνταμς γύρω στο 1750, ο οποίος εμπνεύστηκε τα πρώτα φλυτζάνια τσαγιού με χερούλι. Όχι δηλαδή ότι ήταν κάτι πρωτοποριακό, αφού προφανώς σκεύη ροφημάτων με χερούλια υπήρχαν από την αρχαιότητα.

Πορσελάνινο φλυτζάνι και πιατάκι Μάισεν, 18ος αιώνας

[/fusion_builder_column][fusion_builder_column type="1_1" background_position="left top" background_color="" border_size="" border_color="" border_style="solid" spacing="yes" background_image="" background_repeat="no-repeat" padding="" margin_top="0px" margin_bottom="0px" class="" id="" animation_type="" animation_speed="0.3" animation_direction="left" hide_on_mobile="no" center_content="no" min_height="none"]

Και βέβαια, μαζί με τα φλυτζάνια ξεφύτρωσαν και ένα σωρό αξεσουάρ. Πρώτα προστέθηκαν τα πιατάκια.

Κοιτώντας το μικρό αυτό πιατάκι που συνοδεύει το φλυτζάνι, η πρώτη μας σκέψη θα ήταν ότι βρίσκεται εκεί για να προστατεύει ίσως το τραπέζι από τη θερμότητα ή το τραπεζομάντηλο από τους λεκέδες. Κι όμως, αρχικά η χρήση του ήταν άλλη!

Το σαβουάρ βιβρ υπαγόρευε να χυθεί το τσάι στο ρηχό αυτό πιατάκι προκειμένου να κρυώσει και στη συνέχεια, το έπινε κανείς από εκεί. Όχι, σοβαρολογώ. Μπορείτε να το δει κανείς άλλωστε σε άφθονους πίνακες της εποχής, αλλά και σε λογοτεχνικά αποσπάσματα. Γιατί μπήκαν στον κόπο να φτιάξουν φλυτζάνια με χερούλια αν ήταν να πίνουν από τα πιατάκια, θα με ρωτήσετε. Έλα μου ντε. (Είμαι σίγουρη ότι οι Κινέζοι απλά θα γελάγαν.)

[/fusion_builder_column][fusion_builder_column type="1_1" background_position="left top" background_color="" border_size="" border_color="" border_style="solid" spacing="yes" background_image="" background_repeat="no-repeat" padding="" margin_top="0px" margin_bottom="0px" class="" id="" animation_type="" animation_speed="0.3" animation_direction="left" hide_on_mobile="no" center_content="no" min_height="none"]

Τότε, σημειωτέον, τα πιατάκια ήταν κάπως πιο βαθιά. Σιγά σιγά, όμως, αυτή η συνήθεια άρχισε να θεωρείται άκομψη και στα μέσα του 18ου αιώνα άρχισε να εγκαταλείπεται από την αριστοκρατία και έγινε μια συνήθεια των φτωχών στρωμάτων. Τη βικτοριανή εποχή ήταν πια μια συνήθεια επιτρεπτή μόνο στις γηραιές κυρίες, τους εργάτες στο κολατσιό τους και τα κατοικίδια της οικογένειας. Όταν πια εγκαταλείφθηκε τελείως, τα πιατάκια του τσαγιού έγιναν πιο ρηχά και διατήρησαν μονάχα συνοδευτικο ρόλο.

Μετά τα πιατάκια, ήρθαν οι γαλατιέρες, οι ζαχαριέρες, τα δισκάκια, οι τσιμπίδες, τα σουρωτηράκια, τα τσίγκινα κουτιά για τα φύλλα του τσαγιού (tea caddies) και ένα σωρό άλλα συμπράγκαλα. Τα φλυτζάνια μεγάλωσαν, γιατί οι Ευρωπαίοι ήθελαν να προσθέτουν ζάχαρη και γάλα. Τα πιατάκια μεγάλωσαν κι αυτά, για να προστατεύουν από χυσίματα και να χωράνε μπισκότα και κουταλάκια. Τα σετ του τσαγιού απέκτησαν περίτεχνες παραστάσεις εμπνευσμένες από την εξοχή, εξιδανικευμένες, ρομαντικές ασιατικές σκηνές και βέβαια, πολλά (μα πολλά!) λουλούδια.

Σετ του τσαγιού Royal Crown Derby, αρχές του 19ου αιώνα

[/fusion_builder_column][fusion_builder_column type="1_1" background_position="left top" background_color="" border_size="" border_color="" border_style="solid" spacing="yes" background_image="" background_repeat="no-repeat" padding="" margin_top="0px" margin_bottom="0px" class="" id="" animation_type="" animation_speed="0.3" animation_direction="left" hide_on_mobile="no" center_content="no" min_height="none"]

Τελικά, με το πέρασμα του χρόνου, το τσάι έγινε πιο οικονομικό και προσιτό στις μάζες. Οι πρεστιζάτες λεπτεπίλεπτες πορσελάνες έδωσαν τη θέση τους σε φθηνότερα κεραμικά και η άφιξη του τσαγιού σε φακελάκι, τη δεκαετία του 1910, σήμανε το πέρασμα σε μια εποχή όπου το τσάι έπαψε να θεωρείται πια κάτι το αριστοκρατικό.

tea bags

[/fusion_builder_column][fusion_builder_column type="1_1" background_position="left top" background_color="" border_size="" border_color="" border_style="solid" spacing="yes" background_image="" background_repeat="no-repeat" padding="" margin_top="0px" margin_bottom="0px" class="" id="" animation_type="" animation_speed="0.3" animation_direction="left" hide_on_mobile="no" center_content="no" min_height="none"]

Εν ολίγοις, το φλυτζάνι με το χερούλι και το πιατάκι, όπως έχει παγιωθεί σήμερα, συνδυάζει στον μικρόκοσμό του τους καρπούς της ιμπεριαλιστικής και εμπορικής εξάπλωσης των Ευρωπαίων ιστορικά: κινέζικη πορσελάνη, ινδικό και κινέζικο τσάι, ζάχαρη από τις φυτείες. Η εκμετάλλευση των προϊόντων των αποικιών έγινε μέσα στους αιώνες μια καθημερινή συνήθεια.

[/fusion_builder_column][/fusion_builder_row][/fusion_builder_container]